1. RİSK ANALİZİ
Risk , tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve meydana getireceği zararın bileşimidir. Riskler her zaman vardır ve tamamen ortadan kaldırılamaz. Anacak risk yönetilebilir ve gerçekleşmesi önlenebilir. Risk analizi riskleri yönetmenin ilk adımıdır. Risk analizi; kendiniz, işyeriniz ve de işyerinizde çalışanlara zarar verebilecek şeylerin neler olduğunun dikkatli bir şekilde incelenmesidir. Risk değerlendirme sonucunda risklere karşı yeterli önlemler alınıp alınmadığı, zararın önlenmesi için ilave ne gibi önlemler alınması gerektiği belirlenmiş olacaktır. Burada amaç kurumun ve de hiçbir çalışanın zarar görmeyeceğinden, yaralanmayacağından veya hastalanmayacağından emin olunmasıdır Riskleri değerlendirirken tehlikenin neden olduğu olayın sonuçları ve olasılığı dikkate alınmalıdır. Bu sayede gelecekte olabilecek olaylar ve onların potansiyel sonuçları hakkında kararlar verebilir ve önlemler alabiliriz. Uygun bilgi kullanılarak olay hakkında çok kesin bir şekilde emin olmasak da, en iyi tahmini yapabiliriz.
Yönetimin ve çalışanların da katılımıyla gerçekleştirilecek etkin bir risk yönetimi güvenli ve sağlıklı bir işyerinin sağlanmasında esastır. Ancak temel hedef olası tüm risklerin tespit edilmesi ve sıfırlanması değildir. Temel hedef çalışanların yaptıkları işteki risklerin farkında olarak bu riskleri uygun bir şekilde yönetmelerinin,kontrol altında tutmalarının sağlanmasıdır.
Risk analizinin tanımı farklı kaynaklarda şu şekildedir ;
BS 8800’ e göre tanım
Riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilir olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreç
TS 1050 Risk Değerlendirmesine göre tanım
Tehlikelerin ,(belirlenerek) sistematik bir yolla gözden geçirilmesine imkan veren bir dizi mantık adımıdır.
İLO-OSH 2001 İSGYS rehberine göre tanım
İşteki tehlikelerden ortaya çıkan sağlık ve güvenlik risklerini değerlendiren bir prosestir.
Sistematik olarak tehlikeleri belirlemek , riskleri ortaya çıkarmak ve riskleri kontrol etmek için uygunnitel ve/veya nicel yöntemler kullanılarak yapılan çalışmaların bütünüdür.
Ohsas 18001 e göre tanım
Riskin büyüklüğünü hesaplama ve riskin tolere edilir olup olmadığına karar verme işlemidir.
Risk analizini doğru anlamak için iki temel kavram iyi bilinmelidir:
Bunlar : tehlike ve risk’tir (tehlike ve risk aynı şey değildir)
Tehlike: Çalışma çevresinin fiziki kusurları ve insanların hatalı davranışları gibi nedenlerle çalışana, işyerine ve çevreye zarar veya hasar verme potansiyeli
Risk: Tehlikelerden kaynaklanabilecek bir olayın, meydana gelme olasılığı ile bu olayın sonuçlarının ortaya çıkardığı zarar, hasar veya yaralanmanın şiddetinin bileşkesi
Örnekle açıklamak gerekirse:
TEHLİKE RİSK
Çalışma ortamı:kapalı alan Bir kuyuda benzinle çalışan bir pompayı kullanan (yetersiz havalandırılmış alan) işçilerin karbonmonoksitten zehirlenme olasılığı
Enerji:Elektrik İzolasyonu yetersiz olan elektrikli bir el aletinin kullanan işçiyi çarpma olasılığı
Elle Taşıma 40 Kg ‘lık yükleri taşıyan bir işçinin sırt incinmesine maruz kalma olasılığı
Gürültü Sürekli ses şiddet düzeyi 85 dB(A) nın üzerinde olan bir makinanın yanında çalışan işçilerin sürekli işitme kaybına maruz kalma olasılığı
Gürültü Bir ofiste çalışanların sabit 75 dB(A) nın altında düşük gürültü düzeyinde maruz kalmaları sonucu yorgunluk, endişe, kaygı ve/veya saldırganlık şeklinde strese girme olasılığı
Madde:Bulaşıcı kan Bulaşıcı bir hastalığı bulunan bir hastadan kan örneği alırken enjeksiyon yaralanmasına bağlı olarak ortaya çıkabilecek bulaşıcı hastalık olasılığı
İşyeri.Pres makinası Koruyucusu olmayan bir preste çalışan işçinin parmaklarını kaybetme olasılığı
Risk analizine neden ihtiyaç duyulmuştur?
Risk analizinin temel amacı kazaların önlenmesidir. Derin ve daha sistemli bir analiz, risklerin anlaşılmasını geliştirerek tehlikelerin azaltılmasına destek olur. Bu nedenle risk değerlendirmesini; tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin vereceği zarar olasılığını göz önüne alarak risk analizi yapılması ve buna göre alınacak önlemlerin belirlenerek uygulanması, bu önlemlerin yeterliliğinin kontrol edilmesi diye tanımlayabiliriz. Diğer bir deyişle iş sağlığı ve güvenliğinin temel prensiplerinin sistematik bir şekilde uygulamak için yapılan değerlendirmedir diye de tanımlayabiliriz. Yürürlükteki mevzuatın da gereği olarak iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak risk analizi aşağıdaki sıralamayı takip etmelidir.
1 - Tehlikenin ortadan kaldırılması,
2 - Tehlikesiz olanla değiştirilmesi,
3 - Daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi,
4 - Önleme faaliyetlerinin yapılması,
5 - Koruma faaliyetlerinin yapılması,
a) toplu koruma
b) örgütsel düzenleme
c) kişisel korunma
Daha geniş bir çerçeveden bakarsak risk yönetimi ise bu önlemlerin uygulanmasının kontrolünü, yeniden değerlendirilmesini aksayan hususların saptanmasını ve gerekiyorsa yeniden risk değerlendirme yapılmasını kapsar.
Risk analizi aynı zamanda tehlikelerin zarar verme olasılığı ile ortaya çıkabilecek zararın boyutlarının göz önünde tutularak değerlendirmeye alınmasını ve bu değerlendirme sonucu önceliklerin belirlenmesini de sağlar.
Risk analiz yöntemleri 1950 yıllarından beri dünyada sistematik olarak uygulanmaktadır. Metotların geliştirilmesi ise gereksinimlere göre gelişim göstermiştir. Bir örnek vermek gerekirse, özellikle kimya sanayinin hem çalışanlar hem de çevre açısından önemli kaza riski taşıması bu alana ilişkin özel risk değerlendirme yöntemlerinin geliştirilmesine neden olmuştur.
1.1 RİSK ANALİZİ ADIMLARI
Risk analizi 5 temel adımdan oluşur bunlar
1. Adım: Tehlikleri belirle
2. Adım: Riskleri değerlendir
3. Adım: Kontrol tedbirlerine karar ver
4. Adım: Kontrol tedbirlerini tamamla
5. Adım: İzle ve tekrar et
1.1.1 ADIM TEHLİKELERİN BELİRLENMESİ
• Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi
• İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi
• Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi
• İş kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi
• Literatür taraması (standart vb.)
• İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi
• Uzman görüşlerinden yararlanılması
• Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi
• İSİG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi,
• Benzeri diğer işyerlerinden elde edilen veriler
1.1.2 ADIM RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
R=O*Ş dir
R= Risk
O= olabilirlik
Ş= Zararın şiddeti
RİSK FAKTÖRÜNÜN HESAPLANMASI
Risk faktörü olabilirlik(ihtimal) ve şiddetin çarpımı olarak gösterilir
Örnek bir çalışma üzerinde risk faktörünü ve risk değerlendirmesini anlama
İşyerinde daha önce de iş kazalarına sebep olmuş olan İşlemlerden çıkan gürültüden kaynaklanabilecek riskler uygulamalı örnek risk analizinin konusu olarak seçilmiştir. Risk derecelendirme yöntemi ile yapılan çalışmada
R = O X Ş
formülü kullanılmış ve
R= Risk
O= Olabilirlik (ihtimal)
Ş= Şiddet (Zararın Derecesi)
Olarak ifadelendirilmiştir.
İşyerinde yapılan ölçümlerde 80 dBA üzerinde gürültü tespit edilmiştir. İşyerinde yapılan odyometrik testte çalışanların yaklaşık %25 inde mesleki maruziyete bağlı işitme kaybı tespit edilmiştir. Çalışanların %75 inde etkilenme tespit edilmemiştir, ancak gürültünün etkilerinin kalıcı meslek hastalığı olarak görülebilmesi en az üç yıllık bir maruziyet süresi gerektirdiğinden bu durum etkilenmenin olmadığı anlamına gelmemektedir.
İşyerinde yapılan gözlemlerde çalışanların gürültü konusunda yeterli bilince sahip olmadıkları, kişisel koruyucu kullanımında gerekli hassasiyeti göstermedikleri belirlenmiştir.
Tüm bu hususlar dikkate alınarak yapılan değerlendirmede çalışanların gürültüden etkilenme olabilirliği 5 olarak belirlenmiştir.
O=5
İşyerinde çalışanların gürültüden etkilenmeleri kaçınılmazdır. Burada en önemli etkilenme sonucu İletim veya algı tipi işitme kaybının oluşmasıdır.Kısa süreli etkilenmelerle oluşan algı tipi işitme kaybı dışında, bu kayıpların bir daha tıbbi yöntemlerle geri kazanılması mümkün değildir. Bu itibarla, her ne kadar kaybın oluşması uzun yıllara yayılsa ve arada müdahale için yeterli zaman olsa bile geri telafisinin mümkün olmaması olayın şiddetinin 3 olarak belirlenmesi kararında etkili olmuştur.
Ş=3
R=O*Ş R=5*3 R=15
Yukarıda verilen ihtimal ve derecelendirme değerleri kullanılarak risk matrisi oluşturulur.Bu tablo risk analizinde en çok kullanılan tablodur.
RİSK MATRİSİ
15, 16, 20, 25 KABUL EDİLEMEZ RİSK Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı
8, 9 ,10, 12 DİKKATE DEĞER RİSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli
1, 2, 3,4, 5, 6 KABUL EDİLEBİLİR RİSK Acil tedbir gerektirmeyebilir
Tanımlanan risk matrisimiz ve kabul edilebilirlik sınırlarımıza göre dikkate değer riske yakın kabul edilemez risktir. İşin önemine göre durdurma imkanı yoksa bile mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmelidir.
Alınabilecek önlemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İşyerindeki tüm işlem ve operasyonlardaki gürültü oluşturma kaynakları belirlenmeli, bu kaynaklarda gürültü seviyeleri tespit edilmelidir.
• Çalışanların işyerindeki gürültüden etkilenme düzeyleri ölçümlerle tespit edilmelidir.
• Var ise gürültüye bağlı mesleki etkilenme başlamış olanlar kontrol ve tedavi altına alınmalıdır.
• İşe yeni alınacak kişilerin klinik muayeneleri yapılmalı, işitme seviyeleri belirlenmelidir.
• İşyerinde gürültü oluşturan makine ve ekipmanların imalatçı bilgilerine ulaşılarak daha az gürültü çıkaranları varsa tercih edilmelidir.
• Makine ve ekipmanları tesis ve montajın da gürültü azaltıcı yöntemler araştırılarak tercih edilmelidir.
• Mümkünse gürültü çıkaran makine ve ekipmanların diğer bölümlerden ayrılarak daha fazla kişinin etkilenmemsi yolları araştırılmalıdır.
• Gürültü seviyesi istenilen düzeye düşürülemez ve kontrol edilemez ise kişisel koruyucu kullanımına gidilmelidir.
• Kişisel koruyucu seçiminde işyerindeki gürültünün şiddeti, frekansı süreleri ve çalışanların özellikleri dikkate alınmalıdır.
• Çalışanlar kişisel koruyucu kullanımı konusunda eğitilmeli ve kullanım alışkanlığı kazandırılmalıdır.
• Başka bir engeli yoksa yüksek gürültülü kısımlarda işitme özürlülerin çalıştırılması tercih edilebilir.
• Çalışanların periyodik sağlık muayeneleri yapılmalı ve özellikle işyeri ortamında gürültüden etkilenme durumları belirlenmelidir.
• Etkilenme tespit edilenler derhal bölümden ayrılmalı gerekirse kontrol ve tedavi altına alınmalıdır.
• Konu hakkında çalışan personel bilgilendirilmeli, alınacak önlemler ilgili personelin de katılımı ile belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
• Tüm bu çalışmalar Gürültü Yönetmeliği dikkate alınarak yapılmalıdır.
1.1.3 ADIM KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERME
Bu adımda risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için alınması gereken tedbirlere kara verilirir.
1.1.4 ADIM KONTROL TEDBİRLERİNİN UYGULANMASI
Bu adımda seçilen tedbirler uygulanarak tamamlanır.
1.1.5 ADIM İZLE VE GÖZDEN GEÇİR
Son adım , tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve gözden geçirilmesidir.
1.2 RİSK ANALİZ METODLARI
İki temel risk analizi yöntemi mevcuttur.Bunlar nicel ve nitel risk analizi yöntemleridir.
Nicel risk analizi ; riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur.Nicel risk anazlinde kıymet , açıklık , tehditin olma ihtimali ve tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel mantıksal yöntemlerle sürdürülüp risk değeri elde edilir
Nitel risk analizi ; riski hesaplarken sayısal değerler yerine yüksek , çok yüksek gibi tanımlayıcı ifadeler kullanır.
Risk analiz metodlarını maddeler halinde sıralayacak olursak bunlar :
. Birincil risk analizi (Preliminary risk analysis)
. Risk değerlendirme karar matrisi (Risk assessment decision matrix)
. Tehlike ve işletilebilme çalışması metodolojisi (Hazard & operability studies, HAZOP)
. Olası hata türleri ve etkileri analizi (Failure mode effects analysis, FMEA)
. Olursa ne olur? (What If analysis)
. İş Güvenlik analizi (Work safety analysis)
. Hata ağacı analizi (Fault tree analysis)
. Olay ağacı analizi (Event tree analysis)
. Güvenlik bariyeri analizi (Safety barrier analysis)
. Kontrol listeleri (Check lists)
2. RİSK ANALİZİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
2.1 AVANTAJLARI
• Firma veya tesisin güvenliği, başka bir deyişle kaza ve hasar potansiyelini belirler.
• Kaza ve hasar potansiyelini en uygun koşullarla iyileştirme olanağı sağlar.
• Kaza, can ve mal kaybı olanağını en aza indirip, firmanın verimliliğini, dolayısı ile piyasadaki rekabet gücünü arttırır.
• Tesislerde yapılacak değişiklik işlemlerinde en ekonomik ve güvenli yolun seçilmesini sağlar.
• Firmanın genişletilmesi, yeni tesislerin kurulması vb. durumlarda yetkililerden daha çabuk izin alınmasını sağlar.
• İş yeri çalışanlarının ve yöneticilerinin iş güvenliği ve sağlığı konusunda bilgilenmelerini sağlar.
• İş yerinin yazılı prosedür ve politiklarının oluşmasına ya da olgunlaşmasını sağlar.
• Kredi kurumlarından çabuk ve iyi koşullarda kredi alınmasını sağlar.
• Uluslararası kuruluşlardan, uygun koşullarla kredi alınmasını sağlar.
• Sigorta primlerinin optimum düzeyde olmasını ve aşırı sigortadan kaçınılmasını sağlar
• Çalışanların ve ortaklarının güvenini sağlar
2.2 DEZAVANTAJLARI
• Risk analizinin kendisinin maliyetinin yüksek olmasıdır.Risk analizini kurumun kendisi bile yapsa zaman ve para kaybına yol açabilmektedir
• Risk analizi sonuçlanana kadar geçen süre diğer bir problemdir.Güvenlik önlemlerinin bir an evvel uygulanması gerekirken risk analizi sonucu beklemek zorundadır.Bunun zararlı etkileri olabilmektedir.Bu nedenle birçok yerde risk analizi yapılmadan güvenlik önlemeleri alınmaktadır.
• Risk analizi sonuçlarının nesnel olması beklenirken daha çok öznel olabilmektedir.Özellikle nitel risk analizinde bu sorun görülmektedir.Çünkü nitel risk analizinde risk , sayısal değerlerden çok tanımlarla ifade edilmektedir
• Yöneticiler risk analizinin sonuçlarını yorumlamada güçlük çekebilirler.
• Olasılık hesaplamalarını elde etmede bazen güçlükler olabilir.
• Tüm kurumlara uyan bir risk analizi metodolojisi mevcut değildir.Çünkü her organizasyonun kendine özel bir kıymet listesi ,bu kıymetlere göre farklı farklı tehditleri vardır.Bütün bunların dışında kurumdan kuruma güvenlik anlayışları güvenlik tedbirleri de değişiklik göstermektedir.Risk analizi yapılacak kuruluşta öncelikle ne tür bir risk analizi metodu seçileceği belirlenmelidir.
• Risk analistinin tecrübesizliği ve yorumları bazen olumsuz sonuçlar doğurabilir.
4. KAYNAKLAR
1. Prof. Dr. Abdulvahap YİĞİT , 2005 , İş güvenliği ve işçi sağlığı, Alfa akedemi basım yayım , 170s
2. http://www.isletme.biz/content/view/120/33/ , Risk değerlendirme
3. http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1423 , Risk karar matrisi
4. İsg yönetim sistemlerinde risk yönetimi , çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı sunumu
5. http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=3093&baslik=risk_degerlendirmesine_neden_ihtiyac_duyulmustur_ , risk değerlendirilmesine neden ihtiyaç duyulmuştur
